مواردی در رابطه با دوپینگ، عوارض و تبعات آن

استروئیدهای آندروژنیک آنابولیک /
علیرغم گزارش‌های متعدد مبنی بر عوارض و خطرات توأم با مصرف این داروها، هنوز استروئیدهای آندروژنیک آنابولیک به نحو گسترده‌ای در ورزش مصرف می‌شوند. این داروها بیشترین موارد تست مثبت در نمونه‌های ورزشکاران را شامل می‌شوند.
استروئیدهای آنابولیک آنالوگ‌های صناعی تستوسترون هستند که با ایجاد تغییرات شیمیایی در ساختمان آن ساخته شده‌اند تا اثرات آنابولیک به حداکثر و اثرات آندروژنیک به حداقل رسانده شوند. ایجاد تغییرات شیمیایی تستوسترون در تغییر نسبت قدرت آنابولیک – آندروژنیک، کند کردن سرعت غیرفعال شدن و تغییر الگوی متابولیسم یا کاهش تبدیل آن¬ها به استرادیول سودمند بوده‌اند. کربوکسیلاسیون گروه هیدروکسیل در موقعیت 17 بتا، مولکول را در محیط¬های لیپیدی مورد استفاده برای تزریق محلول‌تر می‌سازد و از این رو آزادسازی استروئید تزریقی به جریان خون را کند می‌نماید. اغلب فرآورده‌های خوراکی AAS مشتقات آلکیله 17 آلفای تستوسترون هستند که در مقابل تخریب کبدی نسبتاً مقاوم می‌باشند. بر خلاف تصور عموم، مصرف خوراکی AAS خطرناک‌تر از تزریق است. تمامی داروهای AAS توأماً دارای فعالیت آنابولیک و آندروژنیک هستند و هیچ کدام به‌طور مطلق انتخابی نیستند.
تستوسترون، که در اصل محتوای فعال داروهای AASاست، اثرات متابولیک متعددی دارد. نخست آن¬که در بافت‌های هدف به گیرنده آندروژن (AR) متصل می‌شود تا اکثر اثرات آنابولیک خود را اعمال کند. دوم این که، در بعضی از بافت‌های هدف (از جمله پوست و کبد) از طریق آنزیم 5 آلفاردوکتاز به دی‌هیدروتستوسترون تبدیل می‌شود، که بر هسته سلول ارگان‌های هدف، نظیر غدد فرعی جنس مذکر، پوست و پروستات اثر می‌گذارد. دی‌هیدروتستوسترون مسؤول اعمال اثر آندروژنیک است. این استروئید از تستوسترون قویتر است، چرا که تمایل بیشتری به گیرنده آندروژن دارد. در نهایت تستوسترون می‌تواند به استرادیول آروماتیزه شود و اثرات استروژنی ایجاد کند.
اثرات آنابولیک AAS در ارگان¬هایی نظیر عضلات، استخوان‌ها، قلب و کلیه‌ها ظاهر می‌شوند. این ارگان‌ها دارای فعالیت ناچیز 5-آلفا ردوکتاز هستند و بدین جهت AAS در آن¬ها باعث القاء سنتز پروتئین، افزایش تارهای عضلانی، اریتروپوئز، و تحریک و مهار رشد استخوانی می‌شود. به‌علاوه، استروئیدهای آنابولیک گلوکوکورتیکوئیدها را از گیرنده‌های خاص خود جدا می‌کنند و از کاتابولیسم پروتئین عضله ممانعت می‌نمایند، که در مجموع به اثر عضله‌سازی منجر می‌شود.
هم¬چنین مطرح شده که AAS اثرات آنابولیک تکمیلی متعددی دارد که از آن جمله می‌توان به اثر روان‌افزا روی مغز، ایجاد اثرات متضاد با گلوکوکورتیکوئید، و تحریک هورمون رشد (GH) و فاکتور رشد شبه‌انسولینی 1 (IGF-1) اشاره کرد.

سوءمصرف در ورزشکاران
بی‌شک استروئیدهای آنابولیک از جمله پرمصرف‌ترین داروهایی هستند که توسط بسیاری از ورزشکاران رشته‌های مختلف ورزشی و بالاخص رشته‌های قدرتی مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرند. بر اساس مطالعات محدود انجام ‌شده در کشور چنین به‌نظر می‌رسد که متأسفانه این داروها گستره مصرف وسیعی در میان ورزشکاران دارند. اطلاعات ضد و نقیض زیادی پیرامون اثرات این داروها بر کارآیی ورزشی و همچنین عوارض جانبی آن¬ها وجود دارد که اکثراً ورزشکاران را دچار نوعی سردرگمی و ابهام می‌کند. در مجموع ورزشکاران عموماً از کارآیی AAS اطلاع درستی ندارند و معمولاً در مورد اثرات آن مبالغه می‌کنند. بسیاری از عقاید ورزشکاران در این مورد بر اساس نقل و روایت از سایرین است و توسط متون پزشکی تأیید نمی‌شوند. ارزیابی نتایج کارآزمایی‌های بالینی در مورد استروئیدهای آنابولیک دشوار است که این به‌خاطر تفاوت در روش‌ها و دوز مصرفی ورزشکاران می‌باشد. بعضی از مطالعات اثرات کمی بر ترکیب بدنی و قدرت را نشان داده‌اند، حال آن که برخی دیگر مؤید آن بوده‌اند که دوزهای فراتر از حد فیزیولوژیک می‌توانند به افزایش توده بدون چربی، اندازه و قدرت عضله در انسان منجر شوند.

به‌عنوان نتیجه‌گیری می‌توان اذعان کرد که ‌تنها شواهد محدودی برای حمایت از اثربخشی این داروها در کارآیی ورزشکاران وجود دارد. محققین همچنین دریافته‌اند که پس از قطع مصرف دارو اثرات مثبت بتدریج تا رسیدن به حد طبیعی زایل می‌شوند.

عوارض جانبی
مطالعه بر روی عوارض جانبی استروئیدهای آنابولیک دشوار است. از آنجا که این داروها غیرقانونی هستند، مطالعات شاهددار ناچیزی در این مورد در دسترس هستند. معهذا، تعدادی از پژوهش‌ها عواقب مصرف این داروها را ارزیابی نموده‌اند و شواهد قوی مبنی بر خطرات آنها ارائه داده‌اند

عوارض جانبی استروئیدهای آنابولیک آندروژنیک
قلبی- عروقی
افزایش فشار خون (خفیف و زودگذر)
احتباس مایع
افزایش خطر ترومبوز
افزایش کلسترول تام
افزایش LDL
کاهش HDL (به ویژه کلسترول – HDL)
اریتروسیتوز
هیپرتروفی میوکارد
آریتمی
خطر انفارکتوس میوکارد
خطر مرگ ناگهانی
افزایش هماتوکریت

کبدی
افزایش آنزیم‌های کبدی (CK، LDH، ALT، AST، GGT)
یرقان
کلستاز
پلیوز کبدی
هپاتوآدنوم
کارسینوم هپاتوسلولر

سیستم تناسلی مردانه
شمارش و مرفولوژی ناهنجار اسپرم (الیگو- یا آزوسپرمی)
آتروفی بیضه
کاهش تولید تستوسترون
ژنیکوماستی
ناتوانی جنسی
نعوظ دردناک
هیپرتروفی پروستات
کارسینوم پروستات
عقیمی (معمولاً قابل‌برگشت)

سیستم تناسلی زنان
اختلالات قاعدگی و آمنوره
آتروفی رحم
آتروفی پستان
بزرگی کلیتوریس
هیرسوتیسم
بم شدن صدا
طاسی با الگوی مردانه
کاهش LH و FSH
روانی
نوسانات خلق
افزایش تحریک‌پذیری
حالت پرخاشگری و خشونت
افسردگی
سرخوشی مرضی
حملات سایکوز
رفتارهای ضداجتماعی
افکار خودکشی
پارانویا
وابستگی و/ یا اعتیاد
عضلانی اسکلتی
بسته شدن زودرس صفحات رشد (کودکان)
افزایش خطر آسیب تاندون یا عضله
نکروز دوطرفه استخوان هیپ
رابدومیولیز
پوستی
آکنه
پوست و موی چرب
کیست‌های سباسه
آلوپسی آندروژنیک
ادم
خشن شدن پوست
ایجاد بافت کلوئید خطی
تشدید بیماری پسوریازیس
آندوکرین
کاهش تحمل گلوکز
اختلال عملکرد تیروئید
بلوغ زودرس
متفرقه
کاهش ایمونوگلوبین‌ها
مشکلات ناشی از تزریق (کبودی، فیبروز، آسیب‌های عصبی-عروقی، HIV، هپاتیت B و C در اثر استفاده از سرنگ مشترک، آبسه)
افزایش خطر تومورهای بدخیم (مثل تومور ویلمز)
آپنه خواب


محرک‌ها
محرک‌های سیستم اعصاب مرکزی (CNS) در ابتدا توسط ورزشکاران برای بهبود کارآیی در روز مسابقه به‌کار رفتند. در گذشته تصور می‌شد که این داروها با اثرات افزاینده کارآیی در فعالیت‌های قدرتی انفجاری و رویدادهای استقامتی همراه باشند، چرا که ظرفیت ورزش شدید با مصرف این داروها افزایش یافته و حساسیت فرد در برابر درد کاهش می‌یابد. با این وجود، شواهد علمی ناچیزی برای اثبات اثرات مثبت محرک‌ها بر کارآیی وجود دارد. مدارکی در دست است که ممکن است مصرف این داروها با مرگ ناگهانی مرتبط باشد. در این بخش در مورد آمفتامین که شاخص محرک‌ها است، بحث می‌کنیم.

آمفتامین
آمفتامین اساساً از طریق افزایش فعالیت نورآدرنالین و دوپامین در مغز، تشدید احساس روانی هوشیاری، تمرکز و اعتماد به نفس اثر می‌کند. این دارو ممکن است به افزایش انرژی فیزیکی، گیرایی ذهنی، پرحرفی، بی‌قراری، تهییج و سرحال بودن منجر شود.

سوءمصرف در ورزشکاران
آمفتامین‌ها کارآیی بی‌هوازی را افزایش می‌دهند، ولی بر کارآیی هوازی بی‌اثر بوده یا با اثر ناچیزی همراه هستند. آمفتامین‌ها ممکن است از طریق اثر ذهنی مکمل و نیز اثرات بر روی توان فیزیکی بر کارآیی ورزشی بیافزایند. آمفتامین‌ها ممکن است زمان عکس‌العمل در هنگام خستگی را بهبود بخشند، قدرت و استقامت عضلانی را زیاد کنند، شتاب را افزایش دهند، ظرفیت استقامتی هوازی را افزایش دهند و با القاء کاهش چربی بدن متابولیسم را تحریک کنند.


عوارض جانبی
عوارض جانبی اصلی شامل اغتشاش ذهنی، دلیریوم، تعریق، تپش قلب، اتساع مردمک، و تنفس سریع و همچنین هیپرتانسیون، تاکیکاردی، ترمور، و درد عضلانی و مفصلی هستند. کاربرد طولانی‌مدت آمفتامین با اختلال پاتولوژیک میوکارد و وقفه رشد در نوجوانان همراه است. مصرف مزمن دوزهای بالا ممکن است به مجموعه‌ای از تغییرات شخصیتی پابرجا، هذیان¬های پارانوئیدی، و توهم‌های لمسی موسوم به سایکوز آمفتامینی منتهی شود. مصرف دارو با ایجاد تحمل، وابستگی و اعتیاد همراه است.
عوارض جانبی آمفتامین‌ها بویژه در ورزشکاران حایز اهمیت هستند. در حقیقت، مصرف آمفتامین ممکن است عوارض چشم-گیری داشته باشد که موارد متعدد مرگ ناگهانی در ورزش شاهدی بر این مدعا است. عوارض جانبی رفتاری نیز در ورزش مهم هستند. اثرات آمفتامین ممکن است به اختلال در قضاوت ورزشکار و خطاهای تکنیکی محرز بیانجامند.

هورمون رشد
هورمون رشد انسانی یک پپتید آندوژن است که برای حفظ رشد طبیعی از بدو تولد تا بزرگسالی از غده هیپوفیز قدامی ترشح می‌شود. مشخص شده که هورمون رشد (hGH) عملکردهای متابولیک دارد که عموماً ماهیت آنابولیک دارند، برداشت اسید آمینه و سنتز پروتئین را افزایش می‌دهد و در عین حال از سایر عملکردهای بدنی محرک رشد حمایت می‌کند. سلول¬های سوماتوتروپ به شکل ضربانی hGH را ترشح می‌کنند. این هورمون نیمه‌عمر کوتاهی دارد (حدود 20 دقیقه). هورمون رشد با اتصال به گیرنده‌های اختصاصی غشاء که در سراسر بدن گسترده‌اند، اثرات خود بر سلول‌های هدف را به جای می‌گذارد. این ماده دارای اثرات مستقیم و غیرمستقیم بر بافت‌ها است. اثرات غیرمستقیم از طریق فاکتور رشد شبه‌انسولین 1 (IGF-1) اعمال می‌شوند، که در پاسخ به هورمون رشد در کبد ساخته می‌شود. IGF-1 مسؤول قسمت عمده اثرات آنابولیک hGH است.

سوءمصرف در ورزشکاران
هورمون رشد انسانی (hGH) از اواخر دهه 1980 به‌عنوان داروی نیروزا مدنظر قرار گرفته است. hGH به‌خاطر ایجاد خواص آنابولیک جهت افزایش سایز، قدرت یا قد نهایی، بسته به سن مصرف‌کننده به‌کار می‌رود.
اثربخشی هورمون رشد در بهبود کارآیی ورزشی هنوز در بین‌ مصرف‌کنندگان مورد تردید است. اگرچه روایاتی در مورد افزایش چشم¬گیر در توده و قدرت عضلانی پس از دوزهای بالای hGH ذکر شده‌اند، ولی اثربخشی آن¬ها در شرایط کنترل‌شده عموماً کمتر از این حد است. مطالعات شاهددار کمی در مورد اثربخشی GH بر کارآیی ورزشکاران حرفه‌ای سطح بالا وجود دارند. نتایج اکثر این پژوهش‌ها عموماً کمتر از مدعای افرادی است که از این ماده استفاده می‌کنند. در اغلب تحقیقات، استفاده از hGH به افزایش توده بدون چربی بدن منجر گردید، ولی با انجام ارزیابی بیشتر مشخص شد که این افزایش ماهیت غیرعضلانی دارد. در بررسی کامل¬تر، مؤلفین گزارش نمودند که اگرچه hGH ممکن است به افزایش اندازه عضله بیانجامد، ولی با افزایش قدرت یا کارآیی همراه نیست.
تنها یک کارآزمایی تصادفی دوسویه کور با کنترل دارونما در مورد اثر hGH بر قدرت عضلانی در ورزشکاران بزرگسال آماده انجام شده است. نتایج این مطالعه تفاوتی را در قدرت دو گروه پس از دوره 6 هفته‌ای تحقیق نشان نداد. توده بدون چربی بدن و وزن بدن با درمان hGH تغییری نکرد. بنابراین شواهدی وجود ندارد که مصرف هورمون رشد به افزایش کارآیی منتهی شود.
تا زمان برگزاری بازی‌های المپیک 2004 آتن، دوپینگ hGH غیرقابل‌تشخیص تلقی می‌شد. در طی این بازی‌ها برای نخستین بار روش مستقیم برای تشخیص آن به کار رفت.

عوارض جانبی
آکرومگالی اغلب به عنوان یکی از خطرات اصلی توأم با مصرف مفرط hGH ذکر شده است. نشانه‌های عمده عبارتند از تورم دست‌ها و پاها، نمای خشن صورت، مشکلات دندانی، درد مفصلی، احتباس مایع و تعریق بیش از حد. عوارض جانبی همچنین شامل افزایش خطر دیابت شیرین و هیپرتانسیون، احتباس آب، میوپاتی، استئوپوروز، کاهش HDL، اختلالات قاعدگی، ناتوانی جنسی و سندرم تونل کارپ می‌باشند. برخی از این عوارض جانبی پس از قطع دارو قابل‌برگشت هستند.

داروهای ادرارآور
داروهای ادرارآور مایع را از بدن خارج می‌کنند و در طب برای دفع مایع مازاد در اختلالات مختلف کاربرد دارند. ورزشکاران ممکن است به سه دلیل این داروها را مورد سوءمصرف قرار دهند: برای کاهش وزن به منظور رسیدن به وزن موردنظر، برای تغییر میزان دفع ادراری سایر داروهای غیرمجاز مصرف شده و بدین ترتیب تغییر غلظت‌های ادراری آن، و برای جبران احتباس آب ناشی از مصرف استروئید آنابولیک. مشخص شده که تغییر محتوای ادرار با مصرف داروی ادرارآور روش مؤثری برای منفی شدن تست دوپینگ نیست، چرا که تکنیک‌های تشخیصی در عصر حاضر بسیار حساس هستند.

عوارض جانبی
سوءمصرف داروهای ادرارآور ممکن است به دهیدراسیون، از حال رفتن، کرامپ‌های عضلانی، سردرد، تهوع و آسیب به کلیه‌ها و قلب منجر شود.

آموزش مربیان، ورزشکاران و کادر اجرایی تیم‌های ورزشی در خصوص دوپینگ و عوارض و تبعات آن
یکی از مهم‌ترین راهبردهای مبارزه با دوپینگ که روزبه‌روز بر اهمیت آن افزوده می‌شود، بحث آموزش گروه‌های هدف می‌باشد. پرواضح است که آزمایش دوپینگ به‌تنهایی قادر به کنترل استفاده از دارو و مقابله با دوپینگ نیست. در این راستا توجه به برنامه‌ها و سیاست‌های مؤثر آموزشی حداقل به اندازه آزمایش دوپینگ اهمیت دارد. در تحقیقات انجام‌شده بر روی ورزشکاران، درصدبالایی از این افراد معتقدند که برنامه آموزشی ضددوپینگ به‌ویژه با گروه هدف ورزشکاران جوان می‌تواند در کاهش سوء‌مصرف دارویی در آینده مؤثر باشد. منشور بین‌المللی المپیک بر ضد دوپینگ در ورزش، برگزاری دوره‌های آموزشی در مورد داروها را یک عنصر اصلی در هر برنامه ضددوپینگ می‌داند و پزشک تیم با توجه به دانش پزشکی و دارویی بالا و نیز مقبولیت و معتمد بودن نزد اعضای تیم می‌تواند نقش مهمی را ایفا نماید.. به‌عنوان جزیی از یک راهبرد جامع ضد دوپینگ، برنامه آموزشی مناسب می‌تواند نگرش شایسته و مقبولی در زمینه ورزش و استفاده از دارو یا سایر مواد در ورزشکار ایجاد کند.
پزشکان تیم باید عوامل روانی اجتماعی منجر به استفاده از داروها و نحوه مقابله با آن¬ها را به ورزشکار بیاموزند. همچنین مربیان و مقامات رسمی باید در مورد ایفای نقش خود (فعال یا غیرفعال) در تشویق ورزشکاران به رقابت بدون مصرف دارو آموزش ببینند. به‌نظر می‌رسد آموزش یکی از مؤثرترین، کم‌هزینه‌ترین و کارآمدترین روش‌های مقابله با دوپینگ باشد.

دکتر فرزین حلب چی
متخصص پزشکی ورزشی
هیأت پزشکی ورزشی استان تهران

تاريخ  ارسال:دوشنبه 2 بهمن 1391 - 12:06

کد:10073-1403