استرس زمانی رخ می دهد که بین مطالبات محیط از فرد وتصورات او از توانایی خود در برآوردسازی این مطالبات ناهماهنگی ایجاد می شود، مخصوصا" زمانی که نتیجه یا فرجام آن برای ورزشکار اَهمیت بیشتری داشته باشد.
استرس سه عامل را در بر می گیرد: محیط فرد –ادراکات و تصورات او و در نهایت پاسخ یا واکنش که فرد در مقابل آنها دارد. معمولاً زمانی که مردم استرس را تجربه می کنند، سعی در پنهان سازی علت واقعی آن دارند. آنها معمولاً در این شرایط محیط را مقصر قلمداد کرده و به سرزنش شرایط می پردازند. عباراتی همچون مربی بیش از حد ممکن فشار آورده یا وقتی آن همه تماشاچی را دیدم، وحشت زده شدم؛ مثال هایی هستند که تقصیرات را گردن مربی و تماشاچی می‌اندازند و به عنوان سبب استرس معرفی می شوند که این نوع علت یابی ساده، ولی در این حال غلط است. در تعریف استرس داشتیم که تصورات و برداشت های فرد عواملی هستند که ایجاد ترس می کنند. در واقع این تنها محیط نیست که استرس را شکل داده و علت واقعی استرس باشد، بلکه تفسیر و برداشت ما از رویداد ها واتفاقات است که می تواند عامل استرس باشد و ممکن است ازدحام تماشاچیان نه تنها موجب وحشت واسترس نشود، بلکه ورزشکار آن را چنین تعبیر کند که موقعیت مناسبی است برای نمایش دادن مهارت ها و هنگامی که یک ورزشکار به سالن پر از تماشاچی نگاه می کند، او می تواند فکر کند چه فرصت مناسبی است تا به تماشاچیان نشان دهد که چطور خوب می تواند بازی کند. در حالی که دیگری می تواند فکر کند اگر جلوی این همه تماشاچی دچار اشتباه شوم اعتبارم را از دست می‌دهم.
در مثال فوق سالن پر از تماشاچی تفاوتی نکرده، اما یک ورزشکار آن موقعیت را به صورت مثبت درک می کند، حال آن که دیگری آن را منفی می بیند.
عامل سوم واکنش و پاسخ ورزشکار به محیط در نوعی از برانگیختگی است. اصطلاح برانگیختگی نه فقط شامل انرژی روانی با فعالیت ذهنی در شخص می باشد، بلکه فعالیت رفتاری و فیزیولوژیکی را نیز در بر می گیرد.
- در قسمت دوم این مقاله به برخی از علائم و تغییرات بدنی (فیزیولوژیکی)،احساسی (روانی) و رفتاری که ورزشکاران هنگام مواجه با استرس منفی تجربه می کنند، اشاره می شود و پیرامون دو فرمول عینی گفته خواهد شد.
هوشنگ اسماعیلی
مسئول کمیته روانشناسی هیأت پزشکی ورزشی استان تهران